فشار خون در دوران بارداری
فشار خون در دوران بارداری
فشار خون بالا در دوران بارداری یکی از نگرانی‌های متداول زنان باردار است. اگرچه فشار خون بالا همیشه خطرناک نیست، اما در برخی موارد ممکن است خطراتی برای سلامت مادر و جنین به همراه داشته باشد. معمولاً فشار خون بالاتر از ۱۴۰ روی ۹۰ (۱۴ روی ۹) نگران‌کننده تلقی می‌شود و نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر و آزمایش‌های تکمیلی دارد.
روند تغییرات فشار خون در بارداری
در ابتدای بارداری، معمولاً از هفته پنجم تا اواسط سه‌ماهه دوم، به‌طور طبیعی فشار خون کاهش می‌یابد. علت این کاهش، گشاد شدن عروق خونی در اثر هورمون‌های بارداری است که باعث کاهش مقاومت در برابر جریان خون و به دنبال آن افت فشار خون می‌شود. در صورتی که این افت فشار طبیعی وجود نداشته باشد، احتمال بروز مشکلاتی مانند فشار خون بارداری یا حتی مسمومیت بارداری (پره‌اکلامپسی) افزایش می‌یابد.
تغییرات بدن و قلب در بارداری
در دوران بارداری حجم خون در بدن زنان حدود ۴۵ درصد افزایش می‌یابد. این تغییر نیاز به پمپاژ خون بیشتری توسط قلب دارد و باعث می‌شود بطن چپ قلب (سمت چپ قلب که مسئولیت پمپاژ اصلی خون را بر عهده دارد) به‌طور موقت ضخیم‌تر و بزرگ‌تر شود. این وضعیت قلب را مجبور می‌کند بیشتر کار کند تا بتواند خون بیشتری به سراسر بدن ارسال کند. کلیه‌ها نیز مقدار بیشتری از هورمون وازوپرسین (هورمونی که باعث افزایش نگهداری آب در بدن می‌شود) ترشح می‌کنند.
فشار خون بعد از زایمان
در بیشتر موارد، فشار خون بالا که در دوران بارداری به وجود آمده، بلافاصله پس از زایمان به حالت طبیعی بازمی‌گردد. با این حال، در صورتی که فشار خون همچنان بالا باقی بماند، پزشک ممکن است برای بازگشت به سطح طبیعی آن داروهایی تجویز کند.
انواع فشار خون در دوران بارداری
-
فشار خون بارداری
فشار خون بارداری نوعی فشار خون بالا است که پس از هفته ۲۰ بارداری شروع می‌شود. این افزایش فشار خون اغلب علائم مشخص دیگری ندارد و معمولاً برای مادر و جنین مشکلی ایجاد نمی‌کند. در بیشتر موارد، فشار خون بارداری حدود ۱۲ هفته بعد از زایمان کاهش یافته و به حالت طبیعی بازمی‌گردد. با این حال، زنانی که به این نوع فشار خون مبتلا شده‌اند، ممکن است در آینده نیز در معرض خطر فشار خون بالا قرار گیرند.
-
فشار خون مزمن
فشار خون مزمن به مواردی اشاره دارد که در آن افراد قبل از هفته ۲۰ بارداری یا حتی پیش از بارداری به فشار خون بالا مبتلا هستند. بسیاری از زنان ممکن است از این وضعیت تا پیش از مراجعه‌های پیش از زایمان آگاه نباشند. این نوع فشار خون می‌تواند خطر بروز پره‌اکلامپسی را افزایش دهد که نیازمند پیگیری و مدیریت دقیق‌تر در دوران بارداری است.
-
پره اکلامپسی
پره‌اکلامپسی به افزایش ناگهانی فشار خون و دفع پروتئین در ادرار بعد از هفته ۲۰ بارداری اشاره دارد و معمولاً در سه ماهه سوم رخ می‌دهد. در موارد نادر، پره‌اکلامپسی می‌تواند پس از زایمان نیز بروز پیدا کند که به آن پره‌اکلامپسی پس از زایمان گفته می‌شود. این وضعیت می‌تواند به اندام‌های داخلی مانند کبد و کلیه آسیب برساند و در صورت عدم درمان مناسب، عواقب جدی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد.
در صورت بروز تشنج در فرد مبتلا به پره‌اکلامپسی، به آن اکلامپسی گفته می‌شود که خطرناک‌ترین فرم پره‌اکلامپسی محسوب می‌شود. همچنین، در برخی موارد این عارضه می‌تواند به سندرم HELLP منجر شود که شامل همولیز، افزایش آنزیم‌های کبدی و کاهش پلاکت‌ها است. سندرم HELLP می‌تواند با علائم شدیدتری از جمله خونریزی، کبودی، خستگی شدید و نارسایی کبدی همراه باشد و نیازمند مداخله فوری پزشکی است.
پاتوفیزیولوژی پره اکلامسپسی
پره‌اکلامپسی به دلیل تهاجم غیرطبیعی سلول‌های جفت به سرخرگ‌های مارپیچی رحم به وجود می‌آید. این تهاجم ناکامل، باعث ایجاد اختلال در عملکرد سلول‌های اندوتلیال و واکنش‌های غیرعادی عروقی می‌شود. چنین جفت‌گزینی غیرطبیعی ناشی از عدم تحمل ایمنی سلول‌های مادر به سلول‌های جفتی است که به فعال‌سازی آبشارهای انعقادی و اختلال در پایداری عروق می‌انجامد و در نهایت، موجب انقباض فضای درون عروقی و اسپاسم عروقی می‌شود.
علل فشار خون بالا
عوامل مختلفی می‌توانند خطر ابتلا به فشار خون بالا در دوران بارداری را افزایش دهند. برخی از این عوامل شامل:
- استفاده از روش‌های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF)، اهدای تخمک یا اسپرم اهدایی
- سابقه فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی در بارداری قبلی
- سابقه فشار خون مزمن یا بیماری‌های مزمن کلیوی
- اضافه وزن یا چاقی
- سن بالای ۴۰ سال
- بارداری دوقلو یا چندقلو
- سابقه خانوادگی ابتلا به پره‌اکلامپسی و فشار خون بالا
- ابتلا به بیماری‌های خاصی مانند دیابت، لوپوس، ترومبوفیلی (که خطر لخته‌شدن خون را افزایش می‌دهد) یا بیماری‌های بافت همبند
- مصرف دخانیات
- بارداری اول
- سطح پایین ویتامین D و اختلالات تغذیه‌ای
عوارض فشار خون در بارداری
فشار خون بالا در دوران بارداری می‌تواند منجر به عوارض جدی برای مادر و جنین شود، از جمله:
- محدودیت رشد داخل رحمی جنین به علت کاهش دسترسی به مواد مغذی و اکسیژن
- کاهش مایع آمنیوتیک که می‌تواند بر رشد و توسعه جنین تأثیر بگذارد
- جدا شدن جفت (دکولمان جفت)، که ممکن است منجر به خونریزی شدید و خطرات جدی برای مادر و جنین شود
- زایمان زودرس که می‌تواند سلامت نوزاد را در آینده تحت تأثیر قرار دهد
- وزن کم نوزاد هنگام تولد
- مرده‌زایی (مرگ جنین پس از هفته ۲۰ بارداری در رحم)
- افزایش احتمال بیماری قلبی و عروقی در آینده برای مادر
- احتمال ابتلا به اختلالات کلیوی و آسیب به عملکرد کلیه‌ها
علایم خطر فشار خون بالا
- سردرد شدید و مداوم
- سرگیجه یا حس عدم تعادل
- دوبینی یا مشاهده نقاط نورانی
- تاری دید
- حالت تهوع و استفراغ شدید که ممکن است غیر معمول باشد
- احساس درد در ناحیه بالای معده و سمت راست که می‌تواند نشانه مشکلات کبدی باشد
- تورم ناگهانی و شدید دست‌ها و صورت
- افزایش سریع وزن بدون علت مشخص، که می‌تواند نشان‌دهنده تجمع مایعات و ورم باشد
تشخیص فشار خون در بارداری
تشخیص فشار خون بالا در بارداری یکی از موارد بسیار حساس و مهم است که نیاز به بررسی‌های دقیق و مکرر دارد تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود. به علاوه، برخی موارد دیگر نیز ممکن است در روند تشخیص و کنترل پره‌اکلامپسی یا فشار خون بالا در بارداری اهمیت داشته باشند. از جمله تکنیک‌ها و روش‌های تشخیصی که پزشک متخصص بسته به شرایط استفاده می‌کند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایشات برای بررسی عملکرد کلیه و کبد: علاوه بر آزمایش پروتئین در ادرار، پزشک ممکن است آزمایش‌های عملکردی کلیه و کبد را تجویز کند. این آزمایش‌ها می‌توانند در تشخیص آسیب‌های بالقوه‌ای که ممکن است فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی بر کلیه‌ها و کبد مادر وارد کند، کمک کنند.
- الکتروکاردیوگرام (EKG) و اکوکاردیوگرافی: در موارد شدید و برای تشخیص فشار بر قلب و عملکرد قلبی در خانم‌های بارداری که فشار خون بالا دارند، انجام الکتروکاردیوگرام (EKG) و یا اکوکاردیوگرافی برای ارزیابی فعالیت قلب ممکن است ضروری باشد.
- آزمایش شمارش پلاکت‌های خون: کاهش پلاکت‌های خون یکی از شاخص‌های مهم در پره‌اکلامپسی شدید و سندرم HELLP است. این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا بروز مشکلات انعقادی یا سایر اختلالات خونریزی‌دهنده را شناسایی و به موقع درمان کند.
- آزمایش ادرار برای شناسایی سلول‌های خونی یا عوامل عفونی: در برخی موارد، پزشک ممکن است بررسی دقیق‌تر ادرار از نظر وجود عوامل عفونی یا خون را تجویز کند، به‌خصوص اگر نشانه‌های عفونت ادراری یا خون در ادرار مشاهده شود.
- آزمایش وزن و اندازه‌گیری دقیق مایعات: ارزیابی میزان افزایش وزن و احتباس مایعات می‌تواند به عنوان یک نشانه از پره‌اکلامپسی شدید در نظر گرفته شود. افزایش ناگهانی وزن یا ورم شدید دست‌ها و صورت ممکن است به علائم پره‌اکلامپسی اضافه شود.
- ارزیابی انعقاد خون: در موارد مشکوک به سندرم HELLP، بررسی عوامل انعقاد خون و تعیین سطح فیبرینوژن و سایر عوامل انعقادی انجام می‌شود.
این آزمایشات و بررسی‌ها به پزشکان کمک می‌کنند تا با ارزیابی جامع از وضعیت باردار، بهترین تصمیم‌گیری را انجام دهند و در صورت لزوم، با اقدامات به موقع از عوارض جانبی جلوگیری کنند.
درمان فشار خون بالا در دوران بارداری
اگر در دوران بارداری دچار فشار خون بالا هستید، بسیار مهم است که با پزشک خود درباره‌ی روش‌های مناسب کنترل فشار خون مشورت کنید. تجویز داروهای کنترل فشار خون و دوز مصرفی آن‌ها باید کاملاً تحت نظارت پزشک صورت گیرد تا هم سلامت مادر و هم سلامت جنین حفظ شود.
بعضی از داروهای رایج برای کنترل فشار خون در دوران بارداری مناسب نیستند، زیرا ممکن است بر رشد و سلامت جنین تاثیر منفی بگذارند. به طور معمول، داروهایی مانند متیل دوپا (Methyldopa) و لابتالول (Labetalol) برای استفاده در دوران بارداری بی‌خطر در نظر گرفته می‌شوند و اغلب توسط پزشکان برای مدیریت فشار خون بارداری تجویز می‌گردند.
در دوران بارداری، فشار خون بالا می‌تواند بر جریان خون در جفت اثر منفی بگذارد، بنابراین پزشکان در هر ویزیت فشار خون مادر را اندازه‌گیری و بررسی می‌کنند. اگر فشار خون بالاتر از محدوده‌ی طبیعی (۱۴۰/۹۰ یا بیشتر) باشد، به‌ویژه بعد از هفته‌ی بیستم، ممکن است پزشک برای تشخیص پره‌اکلامپسی آزمایش‌های بیشتری مانند آزمایش خون، بررسی پروتئین در ادرار و جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته را تجویز کند.
در مواردی که فشار خون بالا در بارداری مشاهده می‌شود، پزشک ممکن است برای ارزیابی رشد جنین و سطح مایع آمنیوتیک سونوگرافی تجویز کند. در برخی موارد، انجام سونوگرافی بیوفیزیکال پروفایل نیز درخواست می‌شود تا وضعیت سلامتی نوزاد از نظر ضربان قلب، تنفس، حرکت، تون عضلانی و میزان مایع آمنیوتیک ارزیابی شود. در شرایط خاص، مانند تأخیر در رشد جنین، ممکن است سونوگرافی داپلر نیز انجام شود تا جریان خون جنین به دقت بررسی گردد.
در صورت مشاهده افزایش خفیف فشار خون، بیمار ممکن است برای چند روز تحت نظارت در بیمارستان بستری شود. پس از بررسی و تایید وضعیت مناسب مادر و جنین، بیمار مرخص می‌شود و تا پایان بارداری با پایش‌های منظم فشار خون، بررسی پروتئین ادرار و ارزیابی حرکات جنین در خانه به روند مراقبت ادامه می‌دهد.
اما اگر فشار خون بارداری به شدت بالا باشد (۱۶۰/۱۱۰ یا بیشتر)، داروهای کنترل فشار خون تجویز می‌شود و مادر تا پایان بارداری در بیمارستان بستری می‌ماند. در صورت نرسیدن به هفته‌ی ۳۴ بارداری، پزشک ممکن است برای تسریع بلوغ ریه جنین، کورتیکواستروئید تجویز کند.
پزشک با در نظر گرفتن عواملی مانند شدت بیماری، مدت زمان بارداری و خطرات بالقوه برای مادر و نوزاد، روش درمانی مناسب را انتخاب می‌کند. اگر بارداری بیش از ۳۷ هفته باشد، زایمان زودهنگام پیشنهاد می‌شود؛ اما در بارداری کمتر از ۳۷ هفته، پزشک از طریق سونوگرافی و بررسی‌های مکرر رشد جنین، سلامت مادر و نوزاد را تحت نظر می‌گیرد. ممکن است داروهایی نیز برای کنترل فشار خون و جلوگیری از تشنج تجویز شود.
در اغلب موارد، علائم پره‌اکلامپسی طی شش هفته پس از زایمان برطرف می‌شود، اما در موارد نادر، این علائم ممکن است ادامه یافته یا حتی بعد از زایمان شروع شوند که در این صورت نیاز به درمان فوری وجود دارد.
تورم و افزایش وزن در بارداری به علت فشار خون بالا
تورم و افزایش وزن در دوران بارداری، در بسیاری از موارد به دلیل افزایش حجم مایعات در بدن مادر رخ می‌دهد و معمولاً نشانه‌ای طبیعی از بارداری است. با این حال، در برخی موارد، تورم و افزایش وزن ناگهانی ممکن است به علت فشار خون بالا باشد. در این وضعیت، متخصص زنان و زایمان، فشار خون را مرتباً بررسی کرده و آزمایش‌های لازم را تجویز می‌کند تا علت اصلی این تغییرات را تشخیص دهد. اگر تورم زیاد و به صورت ناگهانی رخ دهد، نیاز به بررسی فوری توسط پزشک دارد، هرچند که در بسیاری از موارد تورم ملایم نگرانی خاصی ندارد.
روش های کنترل فشار خون در بارداری
- خرید دستگاه فشارسنج: استفاده از یک دستگاه فشارسنج خانگی کمک می‌کند تا فشار خون به صورت مرتب کنترل شود. برای اطمینان از دقت دستگاه، آن را به مطب پزشک ببرید و با دستگاه فشارسنج پزشک مقایسه کنید.
- اندازه‌گیری منظم فشار خون: مراجعه به داروخانه یا درمانگاه برای کنترل منظم فشار خون مفید است. همچنین، بهتر است فشار خون را هر روز در یک زمان مشخص گرفته و نتایج را ثبت کنید. در این حالت، نشستن صاف و قرار دادن بازو در سطح قلب ضروری است.
- پیگیری روزانه و مشورت با پزشک: برای نظارت دقیق‌تر، هر ۴ ساعت یک‌بار فشار خون خود را بررسی کنید. اگر فشار خون بالا باشد یا علائم دیگری مشاهده شود، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید از عوارض احتمالی جلوگیری نمایید.
پیشگیری از فشار خون بالا در دوران بارداری
پیشگیری از فشار خون بالا در بارداری به وسیله‌ی تغییراتی در سبک زندگی و رعایت نکات بهداشتی امکان‌پذیر است. برخی از این اقدامات شامل موارد زیر می‌باشند:
- رژیم غذایی متعادل و سالم: مصرف غذاهای تازه و پر از مواد مغذی، به‌خصوص میوه‌ها، سبزیجات، و غذاهای کامل، به حفظ سلامت عمومی و کنترل فشار خون کمک می‌کند.
- تمرینات ورزشی منظم: فعالیت‌های فیزیکی مناسب مانند پیاده‌روی و ورزش‌های سبک برای بهبود جریان خون و سلامت قلب ضروری هستند، البته باید با مشورت پزشک انجام شوند.
- حفظ وزن متعادل: اطمینان از داشتن وزنی مناسب، چه پیش از بارداری و چه در دوران آن، به کنترل فشار خون کمک می‌کند.
- قطع مصرف دخانیات: ترک سیگار و اجتناب از محیط‌های پر از دود برای سلامت مادر و جنین ضروری است و به کاهش خطر فشار خون بالا کمک می‌کند.
اگر فشار خون بالا به دلیل یک بیماری مزمن مانند بیماری‌های کلیوی باشد، مشورت با پزشک در مورد داروهای مناسب و ایمن در بارداری اهمیت دارد.
همچنین، تغییرات هورمونی و جسمی بارداری می‌تواند باعث ایجاد استرس شود، که به نوبه‌ی خود کنترل فشار خون را دشوارتر می‌کند. توصیه می‌شود که برای کاهش استرس از روش‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا، و تنفس عمیق استفاده کنید.
بسیاری از زنانی که در معرض فشار خون بالا در دوران بارداری هستند، نیاز دارند از هفته ۱۲ بارداری با توصیه پزشک آسپرین مصرف کنند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف آسپرین با دوز کم در زنان با ریسک بالا می‌تواند به‌طور قابل توجهی احتمال بروز فشار خون بالا، دیابت بارداری، و سایر عوارض بارداری را کاهش دهد.
دیدگاهتان را بنویسید